_
_
_
_
_
OS GROUCHOS | Luces
Columna
Artículos estrictamente de opinión que responden al estilo propio del autor. Estos textos de opinión han de basarse en datos verificados y ser respetuosos con las personas aunque se critiquen sus actos. Todas las columnas de opinión de personas ajenas a la Redacción de EL PAÍS llevarán, tras la última línea, un pie de autor —por conocido que éste sea— donde se indique el cargo, título, militancia política (en su caso) u ocupación principal, o la que esté o estuvo relacionada con el tema abordado

Magdalena, Pepiño e a fronteira interior

Manuel Rivas

Chamábano "o salto do tigre". Un dito do tempo decimonono que expresaba a ascensión verdadeiramente importante en política. O tránsito triunfador da provincia á capital. O salto a Madrid. Outros ían á procura de oportunidades e mesmo de subsistencia. Foi o caso de Pablo Iglesias. Quen sería fundador do socialismo hispano non chegou a Madrid dende o Ferrol natal dun "salto de tigre", senón de rapaciño nunha dura viaxe a pé en compaña da nai e dun irmán pequeno, co único capital dun codecho de pan. E logo estaba o acento. É de imaxinar que un dos desafíos daquel neno, como o de todos os emigrantes, foi facer fronte aos risos por mor do acento. Tería que endereitar as curvas do seu falar.

Ninguén chama Angelito a Acebes, aínda que lle acaería nas xuntanzas dos Legionarios de Cristo

"EL ACENTO me pende del zapato; / le oigo perfectamente sucumbir...". Así comeza un dos célebres Poemas humanos que César Vallejo, o xenio peruano, escribiu en París, este con data de 12 de setembro de 1937. Nada tiña en común quen daba o "salto do tigre" a un ministerio e o rapaz emigrante á procura da subsistencia. Nada, agás, se cadra, o acento. Habería intres, en distinto estatus, en que ambos os dous poderían expresar o que o preciso e vivido poema de Vallejo. O acento pendurado do zapato.

Ben podería citar a Vallejo a ministra de Fomento Magdalena Álvarez, noutro verso que lle saíu dos adentros e que di: "¡Cuídate, España, de tu propia España!". Podía traelo a conta dun dos ataques máis bestiais aturado por un cargo político e eu diría que por un personaxe público. César Vallejo, por suposto, non caracterizaba aos españois, senón a aqueles reaccionarios uniformistas que identificaban o ser español co seu autorretrato. O ataque a un acento, a unha fala, a unha lingua, equivale a unha ofensa grave, física. É algo que non entenden os abandeirados do neocentralismo. Mais o instinto de cacería, cando se morde por vez primeira, ten un crecemento exponencial. E así fica en segundo plano, ou en ningún, que é ministra, para que apareza espida e degradada. Quen é esa persoa para os seus cazadores? l. Unha "cousa" (muller). 2. Unha cousa "con acento" (diferente).

Por que as xenreiras derivan finalmente cara á "cousa con acento" e se desentenden da análise racional dunha xestión ministerial? O malo non é que siga a haber tanta xente reaccionaria, tamén nos eidos xornalísticos, o peor é ter de constatar a brutalidade das elites, a mala educación das clases altas. Aquí mallaron en Magdalena canto quixeron por aquilo que dixo de "El Plan Galicia de mier..." Eu penso que aí se equivocou co nariz, porque o chamado plan Galicia non era unha merda. Era fume de palleiro.

Un caso paradigmático nos últimos anos, como vítima desa mala educación, é o do actual vicesecretario xeral do Partido Socialista, José Blanco. Incorporouse á alta política española como peza clave na mudanza socialista que encabezou Zapatero. Activo deputado, non pasou o casting centralista. Non se lle perdoou que fose a mandar un de Palas de Rei. De inmediato, Blanco recibiu por parte da maioría de columnistas e comentaristas radiofónicos o trato de Pepiño. Blanco non se achantou nun papel manso, e iso aínda foi excitando máis aos críticos felinos. Cal é o problema de Blanco? Á vista dos resultados, como secretario de organización non o fixo mal. Pola contra, fíxoo ben, "moveu peña", como se di en koruño. O problema de Blanco non é que sexa socialista. O problema de Blanco é que aínda non pasou o casting dos poderes ocultos. Por iso é Pepiño. Aínda é hipocorístico, é dicir, afrogallego. Paco Vázquez, por exemplo, non é Paquiño. Ten moito acento galego, mais non é afrogallego. Ninguén chama Angelito a Ángel Acebes, aínda que lle acaería ben nas xuntanzas dos Legionarios de Cristo. Como tampouco Pepito a José Bono, por citar outro teólogo.

Lo que más afecta es lo que sucede más cerca. Para no perderte nada, suscríbete.
Suscríbete

Por desgraza, os acentos constitúen un "depósito humorístico" en todo o mundo. Quen non riu algunha vez, na cara ou por detrás, do xeito do falar do "outro"? Os galegos temos moita experiencia como materia prima de rexouba, e non só no pasado. Se tiramos unha pedra en Internet, aboian moreas de chistes de gallegos. Eu non estou de acordo cos que pregoan o entrar de balde total na rede. A barra libre debería ter polo menos unha excepción: o capitalismo humorístico. O mellor humor é o de quen é quen de rir de si mesmo, ou rir de todos a un tempo. Mais se alguén quere rir a conta dun xentilicio en particular, pois que pague unha taxa polo servizo. Así creariamos un Fondo de Humor. A sobreexplotación chistosa do galego, a semellanza do que ocorreu con xudeus ou irlandeses, ten moito de ver coa condición de pobo de diáspora. En compensación, os pobos sobreexplotados polos chistes tenden a xerar unha autodeterminación humorística.

Xa Sigmund Freud estudou dende a psicanálise os chistes de xudeus. Un dos seus discípulos, Theodor Reik, publicou posteriormente O humorismo xudeu. Xa sei que non está o forno para bolos, mais se cadra esta historia que inclúe o hebreo Reik no seu libro pode servir un pouco de ex conxuro. Trata dunha conversa entre un rabino e un sacerdote católico que parolan do futuro dun mozo que vai ingresar nun seminario. "Pode chegar a capelán", subliña o cura. "E despois?", pregunta o rabino. O cura responde: "Mesmo pode chegar a cardeal!". "E despois?", insiste o rabino. "Pois a Papa, podería chegar a Papa!", exclama o cura. "E despois?", volve a preguntar o rabino. "Despois? Que máis quere?", responde anoxado o cura. "Acaso quere que chegue a Deus?". E o rabino (en referencia a Xesús de Nazaré): "Ben, un dos nosos mozos intentouno e, ao parecer, conseguiuno".

Os ingleses fartáronse a rir a conta dos irlandeses. A que ten sona é a ironía británica, mais o humor leveda, sublévase, dun xeito maxistral na literatura dos irlandeses, dende Swift a Oscar Wilde, Bernard Shaw ou James Joyce. Unha cousa que non entendo do Ulises, ambientado en Dublín, é que moitos profesores e críticos, do departamento "cranios privilexiados", cultiven con fachenda a lenda dunha novela case ilexíbel e que aborrece ás poucas páxinas, cando se trata dunha das obras máis fondamente humorísticas da modernidade literaria. É algo que compartía con Torrente Ballester. Esa tese de que a literatura española ten no altar o Don Quixote, mais non houbo escola cervantina. E íso é un problema literario, mais tamén educativo, informativo e político.

Deberiamos estar noutro escenario. Mesmo noutro humor. E noutra calidade. Ese horizonte existe. Existen as referencias. Existe a base para esa cultura. A dunha España federal, modelo de entendemento e non depósito de monstros. Quen queira saber máis, debería ir á procura dun libro que debera ser obrigado para exercer a política ou o xornalismo en España: La frontera interior, de Ramón Máiz, premio de ensaio Miguel Espinosa. Catedrático de Ciencia Política en Santiago, Máiz non dubida en encomendarse a R. L. Stevenson: "Que el alba nos sorprenda cada día / Un poco más allá en nuestro camino".

Regístrate gratis para seguir leyendo

Si tienes cuenta en EL PAÍS, puedes utilizarla para identificarte
_

Archivado En

Recomendaciones EL PAÍS
Recomendaciones EL PAÍS
Recomendaciones EL PAÍS
_
_