_
_
_
_
_
Reportaje:Luces

Mapa e melancolía

Cunqueiro nunca utilizou as fontes literarias no seu proveito, senón no común

Pensaban os antigos que a memoria era un mapa. Non unha facultade da intelixencia humana, senón un espazo onde procurar cousas útiles e valiosas. O traballo dos escritores non consistía en reinventar o mundo. Consistía en transportar o saber común da lingua para alén do coñecemento das persoas.

Nin tan sequera a modernidade foi quen de tronzar esta cadea. Non a crebou Bernardo de Chartres, remoto inspirador do buscador do Google: "Os modernos somos ananos que subimos ao lombo dos xigantes". De aparencia humilde, a frase é un prodixio de soberbia. Somos pequenos en comparanza dos antigos. Pero teñen a obriga de nos levar ao lombo, por iso podemos ver mellor ca eles. Se a Álvaro Cunqueiro lle deixasen elixir, non querería ser o anano empoleirado, senón o xigante que non ve. A diferenza dos escritores pedantes, Cunqueiro nunca utilizou as fontes literarias no seu proveito, senón no común. Como dixera Borges de Quevedo, a súa obra equivale a unha literatura. De que nación? De todas.

Igual que Eliot, tratou a Dante ou a Villon como se fosen poetas da súa terra

Existe con frecuencia o prexuízo de que é imposible dedicarse con proveito a máis dun xénero literario, pero hai tres escritores galegos que foron, simultaneamente, poderosos novelistas e grandes poetas: Rosalía de Castro, Álvaro Cunqueiro e Xosé Luís Méndez Ferrín. A capacidade dos tres para atravesaren as fronteiras literarias é paralela ao seu interese por atravesar as fronteiras espaciais. Un movemento intelectual que, dalgún xeito, implica un regreso á concepción antiga da memoria como unha xeografía imaxinaria.

Non houbo literatura do noso contexto cultural á que Cunqueiro non estivese atento. E estívoo tamén con frecuencia a aquelas que poderían parecer lingüistica ou culturalmente máis remotas, como a chinesa, a finesa ou a báltica. Foi mestre na tentativa de volver ler en conxunto a Romania medieval. Dende logo na prosa, moi influída pola tradición occitana e pola materia artúrica, mais tamén na tradución e na práctica da poesía. Herba aquí ou acolá constitúe, entre outras moitas cousas, un atlas da literatura universal de todos os lugares e de todos os tempos. Igual que T. S. Eliot, Cunqueiro trata a Dante, a Villon ou a Shakespeare como se fosen poetas da súa terra.

A inmensa cultura de Álvaro Cunqueiro non o prexudicou como escritor. Conservou sempre intactas dúas cualidades necesarias para que a intelixencia non afogue o talento: a capacidade emotiva e o humorismo. Compatibles, igual que en Rosalía -a quen lle dedicou o discurso que foi lido publicamente cando o enterraron- cunha intensa melancolía. Non saudade. Porque non houbo, nin na literatura dela nin na del, unha vontade explícita de caracterizar a Galicia como se fose un mapa do desacougo. Houbo, como en Walter Benjamin, a vontade de se traducir a si mesmos e de traducir a outros a unha lingua danada. De convertir a derrota -persoal ou política- en dignidade.

Lo que más afecta es lo que sucede más cerca. Para no perderte nada, suscríbete.
Suscríbete

Na súa análise das Crónicas do Sochantre, Xoán González Millán demostrou dun xeito sólido a necesidade de ler a literatura fantástica en clave sociolóxica. Con que relacionar o imaxinario se non é co real? Fagámoslle xustiza a Don Álvaro Cunqueiro e recoñezamos que, mesmo cando falaba doutros lugares, en realidade estaba a falar de nós.

- O pasado cultural na serie Eu son... Acaso Herba aquí e acolá sexa o libro no que se amosa con máis forza a influencia e convivencia das distintas tradicións culturais europeas na obra de Cunqueiro. Este fenómeno resulta particularmente visible nunha serie de poemas encabezados pola fórmula Eu son.... O autor demostra neles unha asimilación moi persoal da tradición inglesa do monólogo dramático, que tal vez coñeceu de primeira man grazas ao célebre -e a miúdo terxiversado- libro de Robert Langbaum The Poetry of Experience.

Os poemas da serie Eu son... abren un espazo de reflexión moi vinculado á declaración xudicial. Cunqueiro converte habilmente aos lectores en xuíces chamados a condenar ou absolver vidas pasadas. Ao promover unha visión complexa sobre a responsabilidade ou sobre a culpa, Eu son Dagha, Eu son Paltiel, Eu son Edipo ou Eu son Danae sosteñen unha defensa implícita de cualidades como a imaxinación ou a capacidade de se poñer no lugar do outro, reivindicadas para a práctica xudicial pola teórica do dereito Martha Nussbaum.

Agás no caso de Dagha, misterioso nome posiblemente vinculado á mitoloxía céltica, os personaxes dos poemas son en principio recoñecibles polo lector. Pero Cunqueiro preséntaos conscientemente dislocados da súa posición tradicional. Danae non é unha rapaciña inocente, senón unha vella tola; Edipo non é un rei, senón unha "baluguiña de manteiga". E Paltiel non lle teme tanto ao Deus de Israel como a "pasar por cornudo". A lingua galega, a miúdo empregada no seu rexistro máis coloquial, non emerxe nos poemas como a lingua dun territorio, senón como o soporte dunha experiencia capaz de igualar os humanos e os deuses. En sentido inverso, poderiamos dicir tamén que o galego forma parte indisoluble da experiencia de ler estes poemas de deuses que se dirixen ás persoas, e de persoas ás que lles foi concedido o estraño don de xulgar aos deuses.

Situadas no limiar da sociedade, a medio camiño entre a extrema soidade e a íntima correspondencia, as voces desta serie convidan a pensar nas seguintes palabras de Enrique Dussel: "A única esixencia ética é a que nos ditan os excluídos da totalidade social: os orfos fóra das familias, os pobres fóra do estado do benestar, os vellos fóra dunha sociedade baseada na eficiencia, os estranxeiros fóra do seu país de orixe".

Regístrate gratis para seguir leyendo

Si tienes cuenta en EL PAÍS, puedes utilizarla para identificarte
_

Archivado En

Recomendaciones EL PAÍS
Recomendaciones EL PAÍS
Recomendaciones EL PAÍS
_
_