"O discurso dos 'kamikazes' pode ser desesperado, nunca nihilista"

Despois de Caixón desastre, nun descanso da militancia -xa daquela en Esquerda Galega-, Suso de Toro volve aos pasos da adolescencia e a finais de 1984 entrega a Luís Mariño, director de Xerais, 60 fragmentos de antinovela con fotos de Ricardo Boo. Na novidade, agora, hai máis consenso que estupefacción: en Polaroid politízanse os corpos, falan os marxinados da cidade e do campo literario, aparece Fraga como personaxe e a expresión do eu reborda o narrado: "Eu son ese texto que gustas de ler, lector".

"Ás veces escarallábame de risa escribindo, anticipando a reacción de determinada xente ante algunhas cousas", di o escritor santiagués. Sobre todo nos oito fragmentos de Apoteose do churrasco. Neles dálles voz a uns kamikazes que asinan manifestos en maiúscula ("DESTRUÁMO-LO QUE QUEDA DA NOSA CULTURA E DO NOSO IDIOMA! ¡REMATEMOS!") ou preguntan (entroutras cousas) se é que ante os herdeiros do franquismo "seguiremos a asistir e a oficiar impasibles esta lenta, morosa cerimonia de esterilidade, autoodio e extinción". Tamén introduce cartas de lectores que pretenden entalar o discurso kamikaze. Ponlles célula en Compostela e Vigo e entrevístaos para Valiundiez, a revista que coordinaba Fausto Isorna. E contestan en castelán. Un discurso "cáustico" sobre a nación que asina hoxe, 25 anos despois da publicación, "mallado". "O discurso dos kamikazes pode ser desesperado, nunca nihilista. Eles desvelan o nihilismo desta sociedade". Se acaso, ri, "cambiaría pesetas por euros".

De 'Apoteose do churrasco' só cambiaría "as pesetas por euros"

"Este libro é Samuel Beckett asumindo xa quen é Suso de Toro"

Na xénese estaba a diversión -partillaba gusto polo cómix con Chichi Campos, Damián Villalaín e Pepe Barro, que lle falou de Polaroid a Luís Mariño-. Probar a capacidade da literatura de incidir na vida, porén, non ten por que ser divertido. Anque se escolla a vida dun como laboratorio, na aspiración poética dun Ballesteros -"impresionoume aquel eu mesto de Dos anxos e dos mortos"-. "Ata que punto a literatura pode intervir ou non na sociedade? Parte da enerxía de Polaroid e do efecto que tivo é que ten vontade de saír do texto. Con Home sen nome quixen facer o mesmo, comprobar ata que punto unha novela pode abrir un debate na sociedade. Non o conseguín".

A indisciplina do libro, porén, foi ben recibida entre os profesores, sequera civilmente. "Foi dicir, nalgún tempo, algo así como que a literatura galega pode ser outra cousa. E tiñan razón, penso: a literatura non é para filólogos, senón para gozala. Era máis moderno có que se escribía en castelán naqueles anos, se non quixen traducilo é pola problematización que supoñía un libro tan crítico cara adentro. Que habían entender en España se len Galicia, esa merda?". Unha persoa "con peso na política da cultura" díxolle entón que era un tipo perigoso. Hai un mes, alguén con peso na UPG díxolle "en bo plan" que sempre exercera "de inimigo dentro".

Entre os materiais que forneceron Polaroid, a crítica incipiente falou de posmodernidade -traducións de John Barth había-, avisou nominalmente de realismo sucio -era moda Bukowski, que espella sen querelo no fragmento Agardando- ou unha certa estética do feo. De Toro fala de si mesmo naquela altura, cando do que se trataba era de lexitimar o galego para desenvolver unha literatura nacional. "Algo así dixen cando me deron un premio no Peleteiro, con 16 anos, por un conto que escribín en castelán porque galego non sabía. É esa vontade a que está no fondo de todo". Iso e o pop das primicias. A esa idade, di, "facía poemas imitando a lírica do Blonde on Blonde [o disco de Dylan]". "Sempre digo que Polaroid é un libro pop, pero no sentido pop da cultura underground. De Zappa". Con 17 xa pasara "a fase Joyce e era un epígono santiagués de Beckett". "Polaroid é Beckett asumindo quen son eu".

Nun libro que empeza citando Alabama song na versión dos Doors e acaba co Rei Lear, a couces co sentido, a do autor de Molloy é pegada estrutural. Non tanto na sordidez como nas autoxustificacións: "Unha das liñas estéticas do libro non é o amateurismo, como se dixo, senón o inacabado. Eu practicaba daquela unha estética da precariedade. Penso que ese sentido de tempo presente aínda está no libro, como o propio proceso de escritura". Non se escribe Polaroid contra ninguén en concreto, insiste. "Ía contra algunhas estéticas e ideoloxías dominantes naquela época de construción da autonomía, con aquela liturxia e botafumeiro galleguero... Podo ser moi tocacollóns, pero non porque disfrute molestando, gústame combater cousas establecidas onde as vexo erradas".

Falando de García-Sabell nun café onde soan en bucle Tommy Gun e Born on the bayou -"os Fogerty son mestizos e a min gústame o mestizo"-, acaba volvendo a identidade, centro do labirinto desde Caixón desastre ata Tic Tac (1993), retornada en versión de risco en Sete palabras. O derradeiro libro, segundo anunciou. O narrador que pedía facer croquetas coa momia de Castelao, o autor que quería ser "Shakespeare ou nada", é dicir, vivir da literatura, e o biógrafo do inquilino da Moncloa en Madera de Zapatero son a mesma persoa.