O escritor e a síndrome do Padornelo
Se cadra, tiña que abrir estas liñas disculpándome por crer en algo tan obsoleto como a literatura galega pero xa ven, non só creo, senón que a reivindico, e máis agora que parece que non se leva. Digo isto ao fío de diversas declaracións publicadas nas últimas semanas, nas que algúns dos nosos mellores escritores e escritoras aseveraban que tal cousa é un espellismo, que eles fan a súa obra e punto, coma o burro coas orelleiras, a mirar para diante. ¿Qué é iso de mirar para atrás? ¿A tradición? ¿Qué é iso de matar ao pai ou a nai? Nada, nada, aquí non temos necesidade diso, abondámonos soíños. Por iso se me fixo tan raro que o flamante gañador do Premio Nacional de Literatura Dramática, Rubén Ruibal, se confesase discípulo de Roberto Vidal Bolaño (corroborando o que as primeiras as críticas dixeran de Limpeza de sangue, a obra gañadora do Nacional). Menos mal, a cousa non é tan grave como eu cría.
Abrirse ao mundo editorial en castelán seica produce amnesia
É que ultimamente me parece ventar que algúns dos nosos escritores e escritoras amosan síntomas dun andazo que poderiamos denominar síndrome do Padornelo, que se contaxia nada máis saír de Galicia. A tal síndrome produce unha inmediata amnesia, que adoita seguir o ritmo ao que o tal escritor se vai abrindo camiño no mundo editorial do castelán (¡e mesmo no europeo!), é dicir, segundo vai conseguindo ser traducido, entrevistado na SER ou paseado/a polo circuito de conferencias, presentacións, etcétera do noso Estado das autonomías. A partir de aí, dalles por explicarnos que as persoas escriben soas, ao seu aire, e que iso do sistema literario é un invento dos profesores e dos críticos para perpetuárense a si mesmos. Talmente como se e existencia da literatura galega dependese da vontade dos críticos ... ou dos escritores.
Por sorte para os lectores, a literatura galega existe malgré tout, queiran eles ou non formar parte dela. En canto ao de perpetuarnos... ¡quen nos dera! Os críticos pouco máis podemos facer que poñer de manifesto que, cando Rubén Ruibal escribía Limpeza de sangue, transitaba por un camiño que xa rozara un dramaturgo galego que se chamaba Vidal Bolaño, e que xustamente por iso a pegada de Rubén se fai máis firme. Noutros casos tamén servimos para avisar de que o rei vai espido, pero para pouco máis. Algo así como para organizar un chisco o tráfico literario. E ben sabemos que os escritores son xente que se resiste a transitar polos vieiros da ortodoxia (senón non serían escritores) pero en fin, o común dos mortais ás veces agradecen unha certa orientación.
Disculpen tamén por falar dos nosos escritores e escritoras. Se cadra, aínda me poñen unha demanda por apropiación indebida. Digo o de nosos porque algunhas persoas pensabamos que ler nunha lingua que nos fornece dunha ampla gama de opcións estéticas, tanto dende unha perspectiva sincrónica coma diacrónica, era ter unha literatura de nós; a galega, poñamos por caso ¡Que simpleza! Seica agora hai tantas literaturas coma escritores, porque o que temos en circulación son textos, textos de fulano ou mengana. E punto.
Pero mentras a realidade teima en amosar que temos unha literatura de nós, que loita por facerse visible para gañar lectores, que é posible que a súa existencia explique -por exemplo- que as cifras de obras galegas traducidas a outras linguas aumenten de xeito rechamante, resulta que os escritores se nos desmarcan e iso, esa conquista que tantos esforzos individuais e colectivos, anónimos e públicos, costou, convértese en nada: nunha teima de catro críticos que nos queremos perpetuar. Seica a tal síndrome leva asociada outra patoloxía, que é a da cegueira, e algúns non se decatan de que se conseguiron ser vistos como escritores fóra do ámbito da nosa cultura é porque antes un editor reparou neles como parte dun colectivo, o dos creadores galegos.
Outro dos síntomas deste andazo é unha súpeta alerxia á institución, ao canon e ás industrias culturais, iso si, perfectamente compatible cos loureiros literarios. Porque os contaxiados non deixan de presentarse a premios, ou de aceptar aqueles que se lles outorgan sen que se presenten. E iso é, como mínimo, unha incoherencia. Se o único que merece a institución literaria é unha patada ¿Por que non comezar dándolla nos premios? ¿Por que non rexeitalos? ¿Por que seguir presentándose a eles? E aí non valen excusas, pódese ser todo o radical que se queira: non vale dicir que se queren doar os cartos a unha ONG, como non vale que Jonathan Littell asevere que "fixo todo o posible para que non lle deran o Goncourt". Facer farías, meu rei, pero ben que o empetaches. Chegados a este punto, se cadra non está de máis lembrar que varios dos escritores galegos máis consagrados non adoitan presentarse a premios, senón que se limitan a aceptar cortesmente agradecidos os que se lle conceden sen concorrer previamente. Pero paréceme un paradoxo que a miúdo sexan autores e autoras que constrúen as súas carreiras sumando galardóns aqueles que máis deostan a devandita institución, que xusto ten nos premios un dos seus mecanismos de canonización máis activos.
Xa lles digo, menos mal que aínda nos queda Rubén Ruibal para lembrarnos que a nosa literatura non naceu onte. Esperemos que, con iso de triunfar en Madrid, non se lle contaxie a síndrome do Padornelo.
