A narrativa arrepónse á crise e repunta contra a fin de ano

Xa se sabe que poucas cousas hai máis acaídas para agasallar ca un libro, e de aí o repunte de oferta nos andeis das nosas librerías contra esta fin de ano pexada pola crise, un repunte moi visible sobre todo nos eidos da novela. Chegan, un tras outro, os grandes premios do ano: Periferia, a novela coa que Iolanda Zúñiga obtivo o Xerais, abraia polo seu poderoso alento narrativo, pola súa ambición literaria e pola súa proxección ética. Pero, alén dos seus indiscutibles valores literarios, é un texto que debería servir para poñer en debate algún dos mitos e dos tabús da nosa sociedade. Cal é a verdadeira identidade da nosa lingua? Onde está o seu futuro? Cal é, e cal pode chegar a ser, a nosa relación coa lusofonía? Como lemos o brasileiro, en que tipo de lector nos convertemos ante una novela coma esta? Periferia lanza un desafío que vai moito máis alá dos límites do propio texto. Mais temo que, unha vez máis, deixaremos pasar a ocasión de valorar con xusteza a nosa posición, e seguiremos a enredar con lideiras de curto alcance. As árbores, coma tantas veces na nosa historia recente, que non nos deixan ver o bosque do futuro. E o poder, encantado, claro.

'Teatro circo' é achega central para revalorizar a escena independente

'Periferia' lanza un desafío que vai moito máis alá que os límites do texto

'Radiografía do abismo' traza un diálogo entre Lois Pereiro e Patiño

'Futuro imperfecto' chega moi fondo: quen non ten un Nico na memoria?

- Debut disperso. O Premio Blanco Amor foi para un case descoñecido Iván García Campos con O imposible de desatar. A novela enfróntanos cun enigma: que hai detrás das rutinas de cada familia? Logo de radiografar a conduta dos catro seres que compoñen unha calquera ao longo dunha semana, o autor vai despregando ante os lectores unha serie de fíos cos que tecer a solución dese enigma. Aínda que por momentos resulta escura e excesivamente dispersa, a obra amosa unha notable vontade de estilo, que se evidencia no ritmo interno do discurso, así como unha concepción singular do literario, esixente consigo mesmo e cos lectores, o que permite agardar achegas futuras do autor, nas que ambas cualidades teñan tempo de apousar e madurar, coma os mellores viños.

En canto ao Premio Repsol de Narrativa Breve foi para unha peza narrativa perfectamente artellada: Os fíos, de Xurxo Sierra Veloso. É este un autor que domina coma poucos esa ambigua condición da narración breve, non sabemos moi ben se definida polo número de páxinas ou pola intensidade do relato. O certo é que aquí semella non sobrar nin faltar nada: temos os vimbios precisos para tecer unha historia que ten moito de intriga psicolóxica, e na que o autor teima (como xa fixera en obras anteriores) e revelar o papel fundamental que o azar desempeña nas nosas vidas. A estrutura tripartita está tan ponderada que en ningún momento o triple punto de vista, e a conseguinte multiplicación de voces, dá máis información ca acaída senón que resultan complementarios, de tal xeito que a lectora vese absorbida por un texto que, ao cabo, produce tanta satisfación como resolver un encrucillado ou colocar no seu sitio a derradeira peza dun puzle.

- Lectura emocionante. Futuro imperfecto é un libro que non se pode ler sen emoción. A cabalo entre o testemuñal e o memorialismo, a autora reconstrúe a peripecia vital que compartiu con Nico, a partir da partillaxe de dúas descubertas, a da droga e a do amor. O libro permite entender un tempo do que non se falou abondo, quizais porque deixou tantas feridas: as da pegada inmorredoira dos que se foron, dos que aínda se poden ir. Como Nico, que non chegou a tempo de beneficiarse dos novos tratamentos que cronifican a Sida, e marchou. Quen dos que pasamos dos 40, non ten un Nico na súa memoria? Por iso este Futuro imperfecto de Xulia Alonso nos chega tan fondo. Sen renunciar ao rexistro autobiográfico, mesmo ao emocional, hai tamén moito de documental neste libro que afonda -por exemplo- na crise que nos oitenta afectou ao vello modelo de familia herdado de franquismo e inviable para afrontar o tempo de esperanza que abría a democracia. Puido ir un chisquiño máis aló a autora na reconstrución do lado escuro da drogodependencia pero ¿cómo botarlle en cara que non o fixera a quen teceu para nós, cos vimbios do infortunio, unha mensaxe de esperanza e vitalismo?

A carón dos noveis, reaparecen voces de sempre. Se cadra para sorpresa de moitos volta Víctor Freixanes á novela. Van alá 17 anos dende que en 1993 aproveitara a fondo en A cidade dos Césares as posibilidades épicas da Arxentina, e o escritor retorna cun texto singular polo equilibrio que nel consegue entre a coherencia coa súa propia traxectoria e a exploración de novos rexistros. A ficción vaise construíndo, ou máis ben deconstruíndo, co alento implacable dos cantares de cego. Polo medio, enguedelladas como as cereixas, algunhas historias colaterais ata que, ao final, esmorece o cantar porque os tempos son outros e outras as verbas que os teñen que contar. Muda a melodía, e mesmo semella mudar a identidade do narrador, que agora se asemella moito, na teimosía furadora, a un xornalista. E dun pinchacarneiro, pasamos da Galicia da posguerra á Venezuela dos noventa, decididos a atar os cabos soltos da historia.

A praxe discursiva de Freixanes segue a amosársenos en Cabalo de ouros como unha reivindicación implícita da musicalidade da palabra e dunha concepción da obra narrativa entendida como unha arquitectura que non quere prescindir nin da dimensión metaliteraria nin da proxección memorialística. Xa que logo, non nos queda outra que sermos lectores colaboradores. Coma sempre, nas novelas de Freixanes e na mellor literatura.

- Restricións teatrais. Polo que se refire ao teatro, as restricións redundan no selectivo dos criterios cos que se decide o que se edita, de aí que a impresión xeral sexa agradablemente positiva. Así, a colección Manuais Casahamlet achéganos en Teatro Circo. Tres textos tres pezas inéditas de Manuel Lourenzo, estreadas no seu día por Teatro Circo e revisadas agora polo seu autor para fixalas nesta súa versión canónica. O volume constitúese, por medio da introdución de Cilha Lourenço, como una achega fundamental para a revalorización histórica do teatro independente galego, un fenómeno aínda por estudar de xeito pormenorizado e imprescindible para entendermos tanto a etapa Abrente como a posterior evolución da escena no noso país.

E cómpre saudar con entusiasmo a primeira tradución do dramaturgo austríaco Thomas Bernhard ao galego: Na meta, publicada na aínda pouco visible colección Abrente. O texto, que xa foi estreado por Ónfalo Teatro, soa esplendidamente en galego, pois esta versión consegue reconstruír no noso idioma a musicalide característica das obras de Bernhard e poñer en evidencia o protagonismo que nelas ten o discurso verbal.

- Colleita de poemas. Na nova endeita poética de Espiral Maior hai oferta para todos os gustos. Paisaxismo clasicista en Outono, mancebo céfiro de ás ergueitas de Xosé Otero Canto; Bater de sombras de Francisco X. Fernández Naval asómanos ao lado escuro da vida e da memoria; á reflexión existencial convídannos As luces de noutrora de Edelmiro Vázquez Naval; Neve de Lucí aNovás céntrase en explorar un universo simbólico autocreado, mentres que Os papeis do vagabundo de Rivadulla Corcón adéntranse nos territorios sempre escasamente explorados da ficcionalidade lírica.

Mención especial merece A cidade sen roupa ao sol, o primeiro poemario autónomo de Marga do Val, o exercicio de indagación na memoria dunha princesiña que quería ser poeta (ou sería ao revés?). Máis aló da reconstrucción xenalóxica da identidade feminina, o libro ofrece achegas xeniais á construción dun imaxinario literario vigués e expándese por un mundo de referencias a outras culturas europeas que a autora coñece ben, e que desactivan o paralizante narcisismo do que ás veces adoecen os exercicios memorialistas. Ecoan aquí, de xeito plenamente integrado, as voces de Curros, Rosalía ou Manuel Antonio, que nos levan da man ata o derradeiro poema do libro, onde princesa e poeta se reconcilian nas voces das contemporáneas.

Pola súa banda, Cumio abre colección de antoloxías poética sonoras, coa idea de que sexan os propios poetas os que lle poñan voz aos seus textos: os dous primeiros volumes están protagonizados, respectivamente, por Xosé Mª Ávarez Cáccamo e Chus Pato.

- Aínda Novoneyra. Talmente coma se fose para poñerlle o ramo ao ano Novoneyra, Alvarellos publica Gran Lugo de nebra, antoloxía de versos e prosas dedicados á cidade e que reúne textos que van dende 1955 a 1999. Fermosamente editado e ilustrado, o volume revélase como unha sorte de síntese da obra do poeta, xermolo e metonimia a un tempo de todos os Novoneyras que coñecemos. A maiores, cómpre salientar o valor filolóxico desta achega, pois inclúe varios inéditos, rescata textos espallados en publicacións de escasa difusión e ofrece versións alternativas que permitirán reconstruír o proceso de creación de varios poemas. Mentres, Antón Patiño convídanos con Lois Pereiro. Radiografía do abismo a mergullarnos xa no universo do poeta, para ir creando un clima axeitado á efeméride deste 2011 que xa está a petar na porta. Libro persoalísimo, a creatividade de Patiño en diálogo coa de Lois deita luz sobre a obra deste ao tempo que nos transporta a un espazo discursivo autónomo, irredutible ás etiquetas e definicións xenéricas convencionais.

E, para os máis peques, xa están dispoñibles os primeiros cinco contos en galego que se poden descargar en iPad e iPhone (búsquense na libraría contoPlanet). Porque as letras galegas non se poden permitir perder o tren das novas tecnoloxías: agora ou nunca.