A odisea de Beiras nun país náufrago

Deixarán entrar a Xosé Manuel Beiras na homenaxe a Xosé Manuel Beiras?

A broma ven a conto por un sucedido que narrou Vladimir Nabokov, e que trataba dunha homenaxe a un poeta ruso na súa vila natal, despois dun período de ausencia en que o deron por desaparecido. Cando ía comezar o acto, ocorreu un incidente na porta do teatro. Presentárase un barbas que pretendía entrar sen a correspondente invitación, coa desculpa de que el era o poeta homenaxeado. Mais os porteiros, cumprindo o estrito protocolo, entendían que non era esa razón dabondo para o presunto desaparecido ocupar unha cadeira.

Beiras non terá ese problema, esperemos, cando se presente mañá, no auditorio de Compostela, a unha ben choída homenaxe, na que se presentará o libro de ensaios Á beira de Beiras (Editorial Galaxia), unha reflexión poliédrica sobre Galicia coa participación de 35 autores, que tecen as súas pescudas a partir daquela lanzadeira de tear que foi O atraso económico de Galicia, a piques de cumprir o 40º aniversario. Malia o título, O atraso foi unha revolución. Contribuíu a unha revolución da ollada, alén da economía. Nas clases de alfabetización de adultos, a clave é aprender a escribir e ler o propio nome. A partir de aí, en feliz expresión oída en Moaña á mestra Elisa, a xente "rompe a ler". Pois O atraso foi un deses libros estrelampos en que a xente "rompe a ver". Galicia estaba no atraso, mais non era pobre. Vivía unha malversación histórica.

Imaxinan unha homenaxe a Beiras na que falasen Touriño, Ferrín, Guerreiro, Paco Rodríguez, Aymerich?

Beiras podía ficar aí, como un campión da Estrutura Económica. Admirado polos seus mestres, xente moi ilustre, construíuse con el a figura dun príncipe dos contos infantís. Chamábano así, era "o noso principiño". Un día bicaría a bela terra e Galicia espertaría. Naquel tempo de emigración, a mocidade marchaba, mais nos herbais galegos aclimatábanse as vacas frisonas, as suízas, as canadenses. Velaí o absurdo paradoxo. Estraño cosmopolitismo que exportaba xente e importaba vacas. Por que Galicia non podía ser Frisia? Por que non ter algo do benestar dos cantóns que liberaron os irmandiños de Guillermo Tell? E así. Había unha Europa vitamínica, alimentada, instruída, liberal (no mellor sentido da palabra, é dicir, sexual). O socialismo nórdico, por exemplo, era o máis próximo a un paraíso posíbel. E Beiras era o noso príncipe socialista! Un príncipe que pisaba a terra, que era quen de pasar da lama da corredoira á partitura de Sibelius, que explicaba a Keynes na facultade de Económicas ao tempo que traducía a Giradoux ou Camus.

Houbo un intre en Compostela, cando se cruzaron os vellos superviventes republicanos e galeguistas e a mocidade antifascista e vangardista, en que talvez se podía dicir, na súa escala, o que Aron dicía da Normale parisina: "Nunca me encontrei con tanta xente intelixente nun espazo tan pequeno".

Mais o príncipe bicou a terra e Galicia non espertou. Quero dicir, espertar espertou, mais foise con outros, mesmo con descoñecidos, e non con el. Iso é o que teñen os contos infantís, que son os máis terríbeis. Pensen en Capuchiño Vermello, en Brancaneves, en Hansel e Gretel ou Os músicos de Bremen.

Mais a historia non rematou aí, coa frustración. O noso príncipiño podía subir ao estribo do poder e incorporarse ao que Cornelius Castoriadis chamou "oligarquías liberais", e só con dicir o abracadabra: "Amén e Okey!". Mais aforcou dunha póla de figueira o maletín atado da gravata. Beiras pasou ser un Odiseo, un náufrago. Coñeceu as bocas do inferno e as tempestades. E a viaxe que viviu foi mesmiño a de Ulises: o proceso laborioso da reconstrución da memoria. Recompoñer as cachizas das intermitencias persoais e as lembranzas colectivas, mesmo os anacos tabú, os recantos prohibidos. Cando volveu, case ninguén o recoñecía. O can, o porqueiro... E algo foi pasando polo país adiante. A voz era a mesma de antes, mais tiña algo novo: traía vento. E dicía o que René Char: "Berremos ao vento que nos leva que somos nós quen o levamos". Despois do 28 de xuño de 1936, cando se plebiscitou o Estatuto de Autonomía, o "proxecto común" co que Beiras anovou o BNG déronlle os mellores resultados electorais da historia ao nacionalismo democrático galego. Era maioría a mocidade, rural e urbana. Ano de 1997. Foi a segunda forza, con 18 deputados, e o 25% dos votos. A xeira tamén en que Camilo Nogueira levará como nunca se levou a voz de Galicia a Europa.

Ademais das curvas do galego, a linguaxe de Beiras tiña, ten, o acento da esquerda transformadora. Non necesitaba explicalo. Que é o que pasou? Que síndrome autodestrutiva puido levar a semellante declive? Imaxinan a Beiras no Congreso dos Deputados ou a Nogueira no Senado? Coido que a voz de Galicia tería un eco e un prestixio de honoris causa. Sería un agasallo para o parlamentarismo hispano. E imaxinan unha homenaxe a Beiras na que falasen Touriño, Ferrín, Guerreiro, Paco Rodríguez, Aymerich et álii? Non, non é posíbel. Por que? Porque se impuxo o estilo de causa perduta. Todos a cantar o Nabucco de Verdi: "Oh mia patria sì bella e perduta!".

Teño un amigo que mantén que todo se debe á teoría dos caranguexos. En que consiste? Vai alguén pola praia cun caldeiro cheo de caranguexos, algúns están a piques de, como din en Camariñas, "meterse fóra". Outro que pasa por alí dille: "Vanche fuxir os caranguexos!". E o mariscador responde: "Non hai problema, que son galegos, e tiran os uns dos outros para abaixo". Non creo nesta fatalidade. En xeral, non creo nas fatalidades. Son unha máscara das responsabilidades.

Eu crer creo que é tempo, como diría a mestra Elisa, de "romper a ver".

Será interesante para iso oír a Beiras, se é que consegue entrar na súa homenaxe, a versión da segunda parte da Odisea galega.

E os náufragos que volvan ese día do "paraíso inquieto" do Incio, de homenaxear a Lois Pereiro, aínda teremos oportunidade de incorporármonos na noite coruñesa á expedición cívico-bohemia organizada por In Nave Civitas, en honor do pintor e "náufrago encantado" Urbano Lugrís, quen foi quen de unir por camiño submarino Percalinópolys e Xouba City (A Coruña e Vigo, en terminoloxía lugrisiana). Un punto central da convocatoria é o Palco da Música, cun acto creativo de Acción Urbano consistente en pintar paraugas, e percorrer a cidade como unha profundidade habitada, a incendiar de cores a noite e a chuvia. E pórse de xeonllos diante do mar, ese que sempre recomeza.

Xa o dixo Avelino de Corón e pregoa Xurxo Souto: "Está subindo a marea, ¡ti non quedes varado en seco!".