"O uso partidista da lingua é común a todos"

Unha cousa é falar co historiador Ramón Villares, e outra facerlle unha entrevista ao presidente do Consello. O responsable da institución que puxo a andar Ramón Piñeiro en 1983 di que a utilización partidista da lingua é común "a todas as formacións", despois de convir que cómpre renovar "un pacto de non agresión no que respecta á lingua e á cultura". "Ese foi o pacto da Autonomía". O historiador coordina desde hai dous anos, con Josep Fontana, a edición dos 12 volumes de Historia de España. E aclara, indirectamente, por que o responsable do PP na Coruña lle pode chamar "coruñés de pro" a Millán-Astray sen consecuencias políticas: "O canon dos vencedores non foi revisado na Transición".

"Se falas moito es incómodo, e se falas pouco, es inútil" "O discurso de Feijóo causou malestar, pero é o que pensa el"

Pregunta. En 2006 manifestou que o Consello debía transcender a edición de libros e os encontros no exterior. Como valora a súa xestión?

Resposta. Tratei de cumprir o que dicía na posesión: que o Consello funcione coma un verdadeiro centro asesor e proxector da cultura galega cara ao exterior, e tamén de punto de encontro de institucións, axentes e actores culturais. Non é fácil conseguir resultados a curto prazo, pero teño a conciencia tranquila.

P. Visualízase dabondo a independencia política do Consello?

R. A grandeza do Consello pasa por estar á marxe dos cambios políticos. Si que noto certa tendencia na opinión pública e nas elites dirixentes a pensar as institucións dun xeito instrumental. Iso é inaxeitado, inoportuno e estéril. Se é así só nos quedaba votar cada catro anos e resolvelo todo nun día. Penso que todo o mundo debera estar máis orgulloso do Consello e non preocuparse de a que consigna política obedece, porque non obedece ningunha.

P. Renovará mandato?

R. Depende. Non estou atado aquí.

P. A previsión de recurtes no Consello é do 10%, segundo confirmou a xerencia.

R. A previsión que anuncia Facenda é de redución, pero non negociamos aínda. O Consello debe ter un tratamento coma o resto da Administración, entendendo que hai prioridades como educación e sanidade. Debemos ser solidarios coa situación, e non creo que debamos ter nin rebaixa nin castigo. Non hai razóns para iso.

P. Que o presidente da Xunta recorra á "intelixencia" dos rectores para paliar os recurtes na Universidade pódese interpretar de varias formas.

R. A aposta estratéxica dun goberno pola investigación e a innovación debía ser prioritaria.

P. Na época de Casares criticáronse os silencios do Consello cando a destitución de Gloria Moure no CGAC, ou a respecto da Cidade da Cultura.

R. O Consello, cando foi demandado para facer asesorías, fíxoas. E puido facer máis, pero non se lle pediron. Sobre a Cidade da Cultura, por exemplo. En temas así sempre hai o mesmo problema. Se falas moito, es incómodo, e se falas pouco, inútil. Temos que ter equilibrio e certa complicidade mutua, institucionalmente falando, coas Administracións e coas fundacións. Pero ás veces os gobernos prefiren que non se lles diga nada. Aquí levamos gobernos dunha cor e doutra, e as prácticas son sempre bastante similares.

P. Non hai diferenza entre a dereita actual e o bipartito?

R. De momento a relación institucional, formalmente, non cambiou. Non direi que sexa boa nin mala, non son as palabras, pero o presidente da Xunta sempre foi o presidente de honra do Consello. Desde o punto de vista institucional, as relacións teñen que ser fluídas e libres.

P. O primeiro discurso de Feijóo no Consello, en xullo, ofendeu a parte dos presentes. A vostede citouno para falar de "normalización en libertade".

R. Penso que ese discurso causou malestar, é o que podo dicir. De todos os xeitos, ese é o pensamento do presidente da Xunta, non o podes censurar.

P. Quizais por alusións.

R. É evidente que tería mellores efectos outro tipo de discurso. Pero hai que afacerse a que os responsables políticos, nunha sociedade aberta, teñan opinión e a expresen. A cuestión é que o estilo foi inesperado.

P. As políticas educativas e culturais de Feijóo non rachan cos mínimos simbólicos da Transición?

R. É un asunto moi vidroso, e todo o que se diga pode ser malinterpretado. Hai que sentarse a falalo, e renovar un pacto de non agresión no que respecta á lingua e á cultura. Ese foi o pacto da Autonomía. Pero a situación na que estamos é froito de moitos factores, non é só unha ocorrencia. A xente tende a dicir que é cousa duns estrategas electorais, pero cando se lle ocorren cousas aos estrategas electorais é que esas cousas responden a realidades, e a xente maniféstase e vota dacordo con iso. Hai que pensar por que sucede iso.

P. Sendo a inmersión na lingua feble a única vía para adquirir competencias en galego e en castelán, tan pouco didáctico foi o bipartito?

R. Na época do bipartito este asunto foi mal tratado e no actual debate tamén se enfoca mal. É algo arraizado na sociedade galega, e non se conxura con xaculatorias nin con receitas milagre. Non teño a solución, pero parece claro que isto non se corrixe con manifestacións, declaracións nin manifestos. Realmente, o capital simbólico que quixemos transmitirlle á sociedade galega a través do idioma non funcionou. Logo están as políticas concretas. O idioma non se resolve só no sistema educativo.

P. Semella difícil afastar o idioma da loita partidista se o Goberno galego o desprotexe.

R. A utilización partidista da lingua é común a todas as formacións políticas, non só a unha. Deben reflexionar. O asunto é grave, e debera resolverse con pactos porque non hai fórmulas oficiais, cómpre tracexar medidas complexas. Non podemos volver ás situacións historicamente superadas dos Estados nacionais, onde a lingua foi un elemento de uniformización. Temos que actuar con outros instrumentos, anque aínda haxa quen estea no século XIX, que cre que por dicirlle algo a alguén, ese xa vai facelo.

P. Refírese a Galicia Bilingüe ou aos independentistas?

R. Falo en xeral. Nin pensaba nesas cuestións marxinais.

P. Na historiografía española, os epígonos ultras dos irmáns Larrazábal multiplican varias veces a produción dos historiadores da Guerra Civil.

R. Na Transición o canon interpretativo dos vencedores non foi revisado, só abeirado nalgúns aspectos. Á parte disto, o máis feble foi ese medo a recuperar a tradición máis progresista e republicana do pensamento e da simboloxía españolas. Segue pesando unha lousa sobre o tempo da República, e o combate da memoria ten a súa razón de ser, pero está sometido ás propias claves dos vencedores: ti quixeches isto, eu agora bótoo abaixo. Non hai ninguén que diga 'eu quero facerlle unha estatua na Coruña a Azaña ou a Casares Quiroga'. Non, é 'temos que retirar aquilo que hai alí'. Iso ten un valor pedagóxico evidente, pero tamén ten un compoñente punitivo que non constrúe.