O final do espectáculo

Sepultada en Europa a política cultural global anoada ao discurso economicista, baseada no cemento e no espectáculo, está por ver se non afunde todo o demais. En Galicia, onde o paradoxo se reproduce por entre os socalcos do monte Gaiás -a fin dos macroeventos coincide coa necesidade de dotar de contidos á Cidade da Cultura, que este ano levou o 17,5% dos recursos-, case 1.500 traballadores da cultura perderon o emprego entre xaneiro de 2009 e marzo de 2010. Na primeira vagoada da crise, a caída do emprego na industria cultural dobra cumpridamente a desafiliación total á Seguridade Social.

Co panorama dediante, este xornal contrastou o impacto da crise nos orzamentos e as medidas paliativas en Euskadi, Cataluña, Andalucía e Castela e León. No debate, que atinxe ao futuro das políticas culturais públicas e a súa relación co máis ou menos feble sector privado, hai datos coñecidos de percorrido estatal. Relativos á natureza do gasto público: na última década, segundo o Informe Galicia 2010 que publicou a revista Tempos Novos, os gastos de capital da Xunta, que inclúen novas infraestruturas e equipamentos, nunca baixaron do 70% do total. Só Castela chega a eses niveis, fronte ao 16% de Euskadi ou Cataluña. Tamén no que atinxe ao adiado pacto polo territorio: o gasto cultural per capita nos concellos de menos de 5.000 habitantes é algo máis da metade (37,13 euros en 2006, antes dos recurtes nas contas municipais) cá media estatal.

Só un 4,2% do total dos Bens de Interese Cultural están en Galicia

Os plans de internacionalización ficaron na carteira do bipartito

Non se coñece o plan director que Agadic anunciou para o inicio deste ano

"Máis importante que os recursos é a vontade", argúe Héctor Pose

"Investir en grandes recipientes ten unha rendibilidade política bastante inmediata", resume o presidente do Consello da Cultura, Ramón Villares. "E esa tamén foi a aposta do sector privado, o que quere dicir que na sociedade galega esa opción estaba ben vista". O feito de que en Galicia só 667 bens inmobles estean inscritos como Ben de Interese Cultural (só o 4,2% do total estatal), resultado en parte dun patrimonio eclesiástico pouco desamortizado, dá conta da ausencia de prioridades estratéxicas. "A riqueza patrimonial define Galicia e debía ser o noso alibí, tanto polo turismo como pola dignificación da sociedade", di Villares. Aínda que o turismo concentra o 40% do orzamento cultural galego, é en protección do patrimonio onde máis dedidiu aforrar a consellaría en 2011: o 82% dos fondos, en concreto (a industria cultural e o audiovisual, por separado, levaron un 44% e un 54% menos ca en 2010).

Só Andalucía, cunha redución do diñeiro público dun 40% en dous anos, se achega aos niveis de aforro cultural da Xunta de Galicia (fronte ás reducións en Euskadi, Cataluña e Castela e León, dun 5,03; 12,6 e o 13,95% dos fondos respectivamente). E non en partidas tan sensibles. A maior caída dos recursos públicos para artes escénicas dase no sur (o 22%), mentres as liñas máis reducidas en Euskadi son acción comunitaria (21%) e patrimonio, onde un recurte do 17% -e un 5,74% en política lingüística- capitaliza as críticas da oposición nacionalista. Canda o abandono por parte do PSE do "demasiado identitario" Kulturaren Euskal Plana, o plan vasco de cultura aprobado en 2000.

No caso catalán, onde os 302 millóns de Cultura supoñen o 0,98% do orzamento da Generalitat (en Galicia é o 1,4%), as manifestacións que houbo en marzo diante do Museo de Arte Contemporánea de Barcelona (Macba) -abandeiradas co retrouso No retalleu la cultura- amosan a paralaxe entre Cataluña, centrada na acción exterior, e Galicia, onde os plans de internacionalización ficaron na carteira do bipartito. Nun país onde a cultura supón o 9,74% do emprego total (en Galicia é o 2,2%, lixeiramente por riba da media española), o discurso primaveral de Guillem-Jordi Graells, o presidente da Associació d'Escriptors en Llengua Catalana, non diferiu por demais das explicacións do conseller de Cultura de Mas, o socialista Ferrán Mascarell: "A dependencia da Administración é grande. A optimización dos recursos pode ser positiva se non repercute na creación e na produtividade das industrias culturais". Mentres, coa esperanza andaluza centrada en Córdoba, candidata a capital cultural europea de 2016, o Goberno do PP en Castela e León anunciou un plan de industrias culturais para xerar 15.000 empregos. As críticas do sector, que fala de "propaganda", teñen que ver coa falta de dotacións e debate público. O plan inclúe deporte e touradas e un Día del Donante Cultural. En Galicia, no entanto, aínda non se coñece o plan director que Industrias Culturais anunciara para comezos de ano. Segundo o xerente, Juan Carlos Fasero, a idea era darlle á cultura "valor de sector estratéxico".

Son estas expresións -estratexia, sostibilidade cultural ou implicación dos axentes culturais- as que conviría encher agora de contido político, separadas da ladaíña neoliberal, dos centros de reclutamento político e dos proxectos que só duran unha lexislatura. "No concreto", sintetiza Héctor Pose, coordinador entre 2001 e 2008, con José Antonio Caride, do Proxecto Interea, punto de encontro para a formación e o debate sobre traballo sociocultural. O único proxecto que puido unir daquela ás sete cidades galegas foi unha exposición sobre Curros Enríquez. "E iso que a maioría tiñan goberno bipartito", chacotea. "Conviría aproveitar a crise para darlle unha maior centralidade á cultura como cerne das políticas públicas", di Pose.

Contra a "perversión" dos equipamentos de proximidade sen valor de uso, "pensar a cidade ou o concello inflúe no deseño urbanístico, na sinalética, nas políticas de vivenda ou nas ofertas de lecer activo e pasivo", defende. O feito de que en Galicia non se estimulen os centros de creación -á parte de Cataluña, tamén Extremadura ensaiou fórmulas ao respecto- ao estilo europeo ten que ver coa falta de experiencia en xestión cultural, pero tamén coa falta de iniciativa. "Máis importante cós recursos económicos son a vontade e a sensibilidade na acción política".

Máis no plano institucional, Villares refresca a idea limiar do documento que presentou en xuño o Consello da Cultura, Reflexión estratéxica sobre a cultura galega: "A cultura necesita en gran parte o apoio público, e iso debe plasmarse con criterios obxectivos". Sobre eses criterios, aplicados á situación das 200 fundacións culturais do país, tratará o próximo informe do Consello. O que urxe agora, segundo Villares, é "poñerse dacordo no básico". "A crise é tan profunda que nalgúns sectores incluso teremos que deixar de falar de recortes económicos".